Πλήθος κόσμου, πολιτικών και θεσμικών παραγόντων γέμισε το πρώην Καπνεργοστάσιο στην εκδήλωση για τα 15 χρόνια της εφημερίδας «Δημοκρατία», σε μια βραδιά που εξελίχθηκε σε υπερκομματικό καμπανάκι για τη λειτουργία της Δημοκρατίας, της Δικαιοσύνης και των θεσμών.
Κεντρικοί ομιλητές ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής και ο πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελος Βενιζέλος, με συντονιστή τον δημοσιογράφο Μανώλη Κοττάκη, άπλωσαν ένα πλέγμα κριτικής που ξεπέρασε τα στενά κομματικά όρια και έδειξε προς την κυβέρνηση, αλλά και προς το σύνολο του πολιτικού συστήματος.
Στην πρώτη σειρά, η παρουσία του πρώην πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά, ο οποίος μπαίνοντας στον χώρο δεν παρέλειψε να στηρίξει, έμμεσα, τους αγρότες των μπλόκων σχολιάζοντας δηκτικά ότι «αυτοί που βρίσκονται στα μπλόκα δεν κερδίζουν το Τζόκερ κάθε τόσο», έδωσε επιπλέον πολιτικό βάρος στη βραδιά. Στην αίθουσα βρέθηκε ένα ευρύ «μωσαϊκό» προσώπων από τη Νέα Δημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ, τον επιχειρηματικό κόσμο, τα ΜΜΕ και τον καλλιτεχνικό χώρο, επιβεβαιώνοντας ότι το κεντρικό θέμα –«Η κρίση της Δημοκρατίας σήμερα»– αγγίζει όλο το σύστημα εξουσίας και επιρροής.
Οι προειδοποιήσεις Καραμανλή: κρίση εμπιστοσύνης και απονομιμοποίηση
Επανερχόμενος σε ένα πλαίσιο που έχει χτίσει τα τελευταία χρόνια, ο Κώστας Καραμανλής μίλησε για βαθιά κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς, βάζοντας στο κάδρο τη λειτουργία του Κοινοβουλίου, της Δικαιοσύνης, των ΜΜΕ και συνολικά του πολιτικού συστήματος.
Ο πρώην πρωθυπουργός περιέγραψε μια κοινωνία που αισθάνεται ότι:
το Κοινοβούλιο υποβαθμίζεται,
η Δικαιοσύνη επηρεάζεται,
τα ΜΜΕ χειραγωγούνται,
οι κυβερνήσεις «δεν ακούνε και δεν καταλαβαίνουν»,
οι αποφάσεις λαμβάνονται «ερήμην των πολιτών»,
η πολιτική ασκείται «με όρους κλειστών συστημάτων», μακριά από τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας.
Όταν αυτή η αντίληψη παγιώνεται, υπογράμμισε, οδηγεί σε κρίση εμπιστοσύνης, κρίση αντιπροσώπευσης και τελικά σε κρίση απονομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος, δηλαδή σε δοκιμασία της ίδιας της Δημοκρατίας.
Παγκοσμιοποίηση, ανισότητες και κοινωνική νάρκη
Ο Κ. Καραμανλής συνέδεσε τη θεσμική κόπωση με τις στρεβλώσεις της παγκοσμιοποίησης και τη μεταπολεμική ευρωπαϊκή πορεία.
Τόνισε ότι:
η «στρεβλή παγκοσμιοποίηση»,
οι «ανώνυμες αγορές» που υπερισχύουν κάθε πολιτικής ή κοινωνικής προτεραιότητας,
η «άκαμπτη δημοσιονομική πειθαρχία»,
έχουν διαβρώσει το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, στερώντας από τη μεσαία τάξη και τα ασθενέστερα στρώματα την προοπτική σταθερής βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου.
Η «συσσώρευση πλούτου στα χέρια ολίγων» και η «απίσχνανση της μεσαίας τάξης» χαρακτηρίστηκαν από τον πρώην πρωθυπουργό ως «νάρκη στα θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος», συνδέοντας ευθέως τις κοινωνικές ανισότητες με την άνοδο των ακραίων φωνών και την περιθωριοποίηση των παραδοσιακών πολιτικών σχηματισμών.
Σαφής αιχμή για υποκλοπές και θεσμική φθορά
Ιδιαίτερο βάρος είχε η αναφορά του στη Δικαιοσύνη και την υπόθεση των παρακολουθήσεων πολιτικών αρχηγών, υπουργών, ανώτατων αξιωματικών και δημοσιογράφων.
Ο Κ. Καραμανλής σημείωσε ότι η δικαστική διερεύνηση «δεν έπεισε» πως δόθηκαν σαφείς απαντήσεις για:
τη νομιμότητα,
τη σκοπιμότητα,
τους λόγους,
τις εγκρίσεις,
και το περιεχόμενο των παρακολουθήσεων.
Με αυτόν τον τρόπο, κατέδειξε ότι παραμένει σκιά αμφισβήτησης για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και τη λειτουργία των θεσμών, αφήνοντας σαφείς αιχμές προς την κυβέρνηση.
Παράλληλα, προειδοποίησε ότι η υποβάθμιση του Κοινοβουλίου –ιδίως όταν οι Εξεταστικές Επιτροπές λειτουργούν προσχηματικά ή παρελκυστικά– αποτελεί σοβαρό πλήγμα για την ποιότητα της Δημοκρατίας. Δεν είναι, είπε, οι «θεαματικές εκτροπές» που απειλούν τη Δημοκρατία, αλλά η «αργόσυρτη διολίσθηση» σε ανοχή και εξοικείωση με την παραβίαση των κανόνων.
Πολιτικός λόγος, τοξικότητα και ανάγκη μετριοπάθειας
Ο πρώην πρωθυπουργός στάθηκε ιδιαίτερα και στην υποβάθμιση του δημόσιου λόγου, σημειώνοντας πως:
η επιχειρηματολογία έχει αντικατασταθεί από συνθηματολογία,
η αντιπαράθεση ιδεών και προγραμμάτων πνίγεται από υπερβολές, ύβρεις, προσωπικές επιθέσεις και θεωρίες συνωμοσίας,
ο πολιτικός διάλογος λειτουργεί περισσότερο ως θέαμα και επικοινωνία, και λιγότερο ως εργαλείο λύσης προβλημάτων.
Το μήνυμά του ήταν σαφές: η Δημοκρατία απαιτεί σοβαρότητα, νηφαλιότητα, μετριοπάθεια και υπευθυνότητα – από όλους.
Βενιζέλος: Η δημοκρατία φοβάται τους πολίτες της – Αδιαφάνεια και συγκάλυψη στις μεγάλες υποθέσεις
Από την πλευρά του, ο Ευάγγελος Βενιζέλος προσέγγισε τη θεσμική κρίση με πιο θεωρητικό αλλά και απολύτως επίκαιρο τρόπο, τοποθετώντας την ελληνική εμπειρία μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της κρίσης της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας.
«Κυριαρχεί η αδιαφάνεια και η συγκάλυψη»
Αν και αναγνώρισε ότι η συντριπτική πλειονότητα των δικαστικών λειτουργών υπηρετεί με αίσθημα καθήκοντος την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, ο κ. Βενιζέλος υπογράμμισε ότι όλες οι εμβληματικές υποθέσεις εξελίσσονται με τρόπο που καλλιεργεί στην κοινωνία την πεποίθηση πως «κυριαρχεί η αδιαφάνεια και η συγκάλυψη».
Ειδική αναφορά έκανε:
στη δίκη για τις υποκλοπές που διεξάγεται στο Πλημμελειοδικείο, με εντυπωσιακές –όπως είπε– αποκαλύψεις,
στη δίκη των λεγόμενων «κουκουλοφόρων μαρτύρων» στη σκευωρία Novartis,
στα μέτρα της Αρχής για το Ξέπλυμα Μαύρου Χρήματος,
αλλά και στη λειτουργία της Εξεταστικής Επιτροπής για τον ΟΠΕΚΕΠΕ, όπου το μέγεθος του σκανδάλου αναδεικνύεται καθημερινά, χωρίς αντίστοιχη αίσθηση συγκεκριμένης απόδοσης ευθυνών.
Ταυτόχρονα, θύμισε ότι η δίκη για τα Τέμπη αναμένεται να ξεκινήσει ενώ η χώρα θα μπαίνει στην τελική φάση της βουλευτικής περιόδου, συνδέοντας έτσι την απονομή δικαιοσύνης με τη δημοκρατική νομιμοποίηση.
Δυτική δημοκρατία σε κρίση – δημοκρατία που φοβάται τις εκλογές
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος περιέγραψε τη φιλελεύθερη δημοκρατία ως ένα πλέον μειοψηφικό φαινόμενο στον πλανήτη, τονίζοντας ότι η κρίση δεν είναι μόνο θεσμική ή πολιτική, αλλά αξιακή και ταυτοτική.
Μίλησε για:
την απόκλιση ανάμεσα στην αμερικανική και την ευρωπαϊκή αντίληψη περί δημοκρατίας,
τη συνεχή προεκλογική ένταση εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
και τη μετατροπή της δημοκρατίας σε «φοβική», καθώς «φοβάται τα αποτελέσματα των εκλογών», αντί να αντλεί νομιμοποίηση από αυτές.
Τόνισε τα γενετικά προβλήματα της δημοκρατίας:
τη σύγκρουση ανάμεσα στη συγκυρία και την ιστορία (εκλογικός κύκλος vs. μακροπρόθεσμη στρατηγική),
την πίεση προς έναν λόγο απλουστευτικό και δημαγωγικό για να πειστεί η πλειοψηφία,
την ανάγκη θεσμών που υπερβαίνουν την απλή πλειοψηφία, ιδίως σε ζητήματα Δικαιοσύνης, εκλογικών συστημάτων και συνταγματικών αναθεωρήσεων,
το δίλημμα της δημοκρατίας απέναντι σε κόμματα και δυνάμεις που είναι εχθρικές προς την ίδια.
Νέο κοινωνικό συμβόλαιο και ελληνική ιδιαιτερότητα
Για την Ευρώπη και την Ελλάδα, ο κ. Βενιζέλος μίλησε για ρήξη του κοινωνικού συμβολαίου πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η μεταπολεμική δημοκρατία:
ακρίβεια,
διεύρυνση ανισοτήτων,
αίσθηση ότι ο πλούτος είναι αντιπαραγωγικός και συνδεδεμένος με χρηματοοικονομικές «φούσκες»,
τροφοδοτούν μια διαρκή αμφισβήτηση της αντιπροσωπευτικότητας και της αξιοπιστίας των θεσμών.
Για την Ελλάδα ειδικά, επεσήμανε ότι:
η πολυδιαφημισμένη «επιστροφή στην κανονικότητα» μετά την οικονομική κρίση δεν συνοδεύτηκε από νέο κοινωνικό συμβόλαιο,
η κοινωνία βιώνει ασυμμετρίες: εισοδηματικές, θεσμικές, πολιτικές,
η μονοκομματική κυριαρχία χωρίς επαρκείς θεσμούς αντιρρόπησης οδηγεί σε μονοπρόσωπη εξουσία, με σοβαρό έλλειμμα διαφάνειας και λογοδοσίας.
Δεν υπάρχει τίποτα πιο κρίσιμο και ουσιαστικά προοδευτικό από τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.
Η αναστήλωση των δημοκρατικών και δικαιοκρατικών θεσμών είναι, κατά τον Ευάγγελο Βενιζέλο, προϋπόθεση για κάθε στρατηγική ανάπτυξης, μείωσης ανισοτήτων και ενίσχυσης της εθνικής ισχύος.
Υπερκομματικός συναγερμός για τη θεσμική κόπωση
Παρά το βαρύ περιεχόμενο, το ύφος και των δύο ομιλητών κινήθηκε σε τόνους μετριοπάθειας, θεσμικής γλώσσας και ισορροπημένης κριτικής. Αυτό, ωστόσο, δεν μειώνει την πολιτική τους ένταση – αντιθέτως, την ενισχύει.
«Κεραυνοί» από τα δεξιά και το κέντρο
Ο Κώστας Καραμανλής, κομβικό πρόσωπο της Νέας Δημοκρατίας, και ο Ευάγγελος Βενιζέλος, με βαριά θεσμική και κυβερνητική εμπειρία από το ΠΑΣΟΚ, δεν εκπροσωπούν την κλασική αντιπολίτευση. Η κριτική τους προς το σημερινό μοντέλο διακυβέρνησης αποκτά έτσι ιδιαίτερο ειδικό βάρος, καθώς έρχεται από τον πυρήνα του μεταπολιτευτικού συστήματος και όχι από την περιφέρειά του.
Σαφείς αιχμές προς το Μαξίμου, χωρίς οξυμμένα συνθήματα
Ο Καραμανλής, χωρίς να κατονομάζει την κυβέρνηση, φωτογράφισε τη διαχείριση των υποκλοπών και την υποβάθμιση του Κοινοβουλίου.
Ο Βενιζέλος μίλησε ευθέως για κυριαρχία αδιαφάνειας και συγκάλυψης στις εμβληματικές υποθέσεις, με αναφορές που αγγίζουν τις υποκλοπές, τη Novartis, τα Τέμπη και τον ΟΠΕΚΕΠΕ.
Η συνάντηση αυτών των δύο γραμμών κριτικής συνθέτει ένα πολύ ισχυρό μήνυμα θεσμικής δυσπιστίαςπρος τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί σήμερα η εξουσία.
Η θεσμική κόπωση ως κεντρικό πολιτικό πρόβλημα
Και οι δύο ομιλητές συμφωνούν σε ένα κρίσιμο σημείο:
το πρόβλημα δεν είναι μόνο οικονομικό ή κοινωνικό, αλλά θεσμικό.
Η κρίση εμπιστοσύνης,
η αίσθηση ατιμωρησίας,
η πεποίθηση ότι «κάτι κρύβεται πάντα κάτω από το χαλί»,
δηλητηριάζουν τη σχέση πολίτη–πολιτείας και επιτρέπουν την άνοδο είτε της αποχής είτε ακραίων, αντισυστημικών φωνών.
Χωρίς υπερβολή, αλλά με σαφή προειδοποίηση
Το πολιτικό μήνυμα της βραδιάς δεν ήταν κραυγή, αλλά θεσμική προειδοποίηση:
Αν δεν αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη,
αν δεν ενισχυθεί το κύρος του Κοινοβουλίου,
αν δεν υπάρξει πραγματική διαφάνεια στις μεγάλες υποθέσεις και ξεκάθαρη λογοδοσία,
τότε η κρίση δεν θα εκφράζεται μόνο σε δημοσκοπήσεις ή κάλπες, αλλά στο ίδιο το βάθος και την ποιότητα της Δημοκρατίας.
Το δια ταύτα
Με μετριοπαθή αλλά σαφή τρόπο, Καραμανλής και Βενιζέλος έστειλαν από το Καπνεργοστάσιο ένα μήνυμα που δύσκολα μπορεί να αγνοηθεί:
η κρίση θεσμών,
η αίσθηση αδιαφάνειας και συγκάλυψης,
η κόπωση της δημοκρατίας και
η υποχώρηση της εμπιστοσύνης
δεν είναι ούτε αντιπολιτευτική υπερβολή ούτε θεωρητική συζήτηση για λίγους.
Είναι ο κεντρικός πολιτικός κόμπος της εποχής που, αν δεν λυθεί με σοβαρότητα, διαφάνεια και πραγματική θεσμική ανασυγκρότηση, απειλεί να διαβρώσει, σιωπηλά αλλά σταθερά, τα θεμέλια της ίδιας της Δημοκρατίας.