Μία πολύ σημαντική νομοθετική πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Χρηματοπιστωτικού Τομέα και Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους (ΓΓΧΤΔΙΧ), που ψηφίστηκε με τον νόμο 5259/2025 (δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ στις 12 Δεκεμβρίου), προβλέπει την αναστολή της ποινικής δίωξης για χρέη των πτωχών οφειλετών προς το Δημόσιο και τον ΕΦΚΑ και την εξάλειψη του αξιοποίνου εάν απαλλαγούν από τις οφειλές τους, διευκολύνοντας αποφασιστικά στην πράξη την παροχή «δεύτερης ευκαιρίας» οικονομικής δραστηριοποίησης στους οφειλέτες που κηρύσσονται σε πτώχευση.
Όπως είναι γνωστό, ο νόμος 4738/2020 (αποκαλούμενος και «Κώδικας Αφερεγγυότητας») προβλέπει την απαλλαγή των πτωχευμένων από το υπόλοιπο των χρεών τους μετά από τρία χρόνια από την πτώχευσή τους – ή και μετά από μόνο ένα χρόνο αν η πτωχευτική τους περιουσία ξεπερνά σε αξία τις 100.000 ευρώ και το 10% των οφειλών τους. Προϋπόθεση της απαλλαγής είναι να μην ασκηθεί προσφυγή από δανειστή του οφειλέτη ή η προσφυγή αυτή να απορριφθεί.
Σε προηγούμενα σημειώματα από τη στήλη αυτή, είχε επισημανθεί μια σοβαρή δυσχέρεια στην εφαρμογή του θεσμού της δεύτερης ευκαιρίας που συνδέεται με το ελληνικό ποινικό δίκαιο. Καθώς η καθυστέρηση πληρωμής των χρεών προς το Δημόσιο και τα ασφαλιστικά ταμεία διώκεται ποινικά., συνέβαινε κατά τη διάρκεια της τριετούς προθεσμίας για την απαλλαγή να δικάζεται ο πτωχός οφειλέτης σε ποινικά δικαστήρια για τη μη πληρωμή οφειλών προς το Δημόσιο και τον ΕΦΚΑ – οφειλών για τις οποίες ανέμενε μεν την απαλλαγή του, αλλά αυτή δεν είχε ακόμη επέλθει. Καθώς στα πλημμελήματα ο χρόνος παραγραφής είναι σύντομος και άρα δεν υπάρχει η δυνατότητα πολλών αναβολών, το δε πλαίσιο των ποινών έχει αυστηροποιηθεί με ταυτόχρονο περιορισμό της δυνατότητας να χορηγείται αναστολή εκτέλεσης σε ποινές άνω του έτους, ο πτωχός οφειλέτης κινδύνευε να στερηθεί την προσωπική του ελευθερία, πράγμα που αναιρούσε στην πράξη τη δεύτερη ευκαιρία επανένταξής του στην οικονομική δραστηριότητα. Τι να την κάνει ο πτωχός την απαλλαγή από τα χρέη εάν βρισκόταν ήδη στη φυλακή κατά την επέλευση της απαλλαγής;
Με την πρωτοβουλία του Γενικής Γραμματείας ΧΤΔΙΧ σε συνέχεια και προσωπικών μου υπομνημάτων υπό την ιδιότητά μου ως Αντιπροέδρου του Συνδέσμου Ελλήνων Εμπορικολόγων, μέλους της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής του Πτωχευτικού Κώδικα και εκπροσώπου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών κατά τις αλλαγές της πτωχευτικής νομοθεσίας, προστέθηκε στον ν.4738/2020 νέα διάταξη (το άρθρο 198Α) που προβλέπει ότι οι ποινικές διώξεις για την καθυστέρηση πληρωμής οφειλών προς το Δημόσιο και τα ασφαλιστικά ταμεία αναστέλλονται από την κήρυξη της πτώχευσης μέχρι την οριστική κρίση απαλλαγής του οφειλέτη και την πάροδο της προθεσμίας ανάκλησης της απαλλαγής (που προβλέπεται για περιορισμένους λόγους εντός τριετίας από τη διαπίστωση ότι επήλθε απαλλαγή). Εφόσον η απαλλαγή του οφειλέτη «οριστικοποιηθεί», το αξιόποινο των αδικημάτων αυτών εξαλείφεται και ο πτωχός, που έχει απαλλαγεί από τα χρέη του, δεν κινδυνεύει να στερηθεί την ελευθερία του.
Ακόμη και με τη θετικότατη αυτή ρύθμιση υπάρχει, φυσικά, ένα χρονικό διάστημα αβεβαιότητας που μπορεί να υπερβεί τα έξι χρόνια (αν ασκηθεί προσφυγή), οι πτωχοί όμως που έχουν αποκαλύψει πλήρως την περιουσία τους και έχουν συνεργαστεί με τα όργανα της πτώχευσης μπορούν να προσδοκούν βάσιμα τόσο την απαλλαγή τους από τις οφειλές τους, όσο και την απαλλαγή τους από τις ποινικές ευθύνες για τη μη πληρωμή των οφειλών αυτών.
Στο σημείο αυτό πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί ένα ζήτημα της πρακτικής εφαρμογής του ν.4738/2020, που παρατείνει την προθεσμία της απαλλαγής: το Δημόσιο και ο ΕΦΚΑ τείνουν ακόμη να ασκούν «μαζικές» προσφυγές κατά της απαλλαγής των πτωχών οφειλετών ακόμη και όταν δεν συντρέχει κανένας απολύτως νόμιμος λόγος. Με τον τρόπο αυτό καθυστερεί η απαλλαγή, επιβαρύνονται τα Δικαστήρια με αβάσιμες υποθέσεις και οι πτωχευμένοι οφειλέτες υποβάλλονται σε δικαστικά έξοδα την ώρα που προσπαθούν να επαναδραστηριοποιηθούν από «μηδενική αφετηρία», καθώς η πτωχευτική τους περιουσία εκποιείται υπέρ των πιστωτών τους. Η ΑΑΔΕ και ο ΕΦΚΑ πρέπει να εξετάσουν το πρόβλημα αυτό και να δώσουν στις υπηρεσίες τους οδηγίες, ώστε να μην ασκούνται αβάσιμες προσφυγές, αλλά και να μην κινδυνεύουν οι αρμόδιοι υπάλληλοι με κυρώσεις όταν αποφασίζουν να μην ασκηθεί προσφυγή.
Η Γενική Γραμματεία ΧΤΔΙΧ έκανε με τη νέα νομοθετική διάταξη ένα κρίσιμο βήμα για τη βελτίωση του πλαισίου παροχής δεύτερης ευκαιρίας. Η Διοίκηση καλείται να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο τόσο για λόγους δικαίου, όσο και για να διευκολύνει την επανένταξη των υπερχρεωμένων συμπολιτών μας στον οικονομικό βίο.
*Δικηγόρος – Μέλος Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής Πτωχευτικού Κώδικα 2007- Επικεφαλής της Επιτροπής Πτωχευτικού Δικαίου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (σε σχέση με τον Πτωχευτικό Νόμο 4738/20 και τις τροποποιήσεις του) -Αντιπρόεδρος Δ.Σ του Συνδέσμου Ελλήνων Εμπορικολόγων – τ. Αντιπρ. Δ.Σ.Α – Πολιτευτής Ν.Δ